Precies een eeuw geleden, in 1916, verscheen een door Rosa Luxemburg in de gevangenis geschreven brochure getiteld De crisis van de sociaaldemokratie, onder de schuilnaam ´Junius´. Het eerste hoofdstuk daarvan heeft in verschillende edities de titel ‘Socialisme of barbarij’ meegekregen.
Met ‘barbarij’ bedoelde Rosa Luxemburg de Eerste Wereldoorlog. De ‘crisis’ bestond erin dat zij de Duitse SPD verantwoordelijk hield voor de massaslachting die toen twee jaar aan de gang was.
‘Verkracht, onteerd, wadend door het bloed, druipend van vuil—zo staat de burgerlijke maatschappij daar, zo is ze’, aldus karakteriseert Rosa de oorlog. ‘Niet als ze zich, opgesmukt en deugdzaam, voordoet als cultuur, filosofie en ethiek, orde, vrede and rechtsstaat—maar als verscheurend wild dier, als heksensabbat van de anarchie, pestwalm voor beschaving en mensheid—zo toont ze zich in haar ware, naakte gedaante. En middenin deze heksensabbat voltrok zich een wereldhistorische catastrofe: de capitulatie van de internationale sociaaldemokratie’.
Immers, op 4 augustus 1914 besloot de Rijksdagfractie van de SPD haar goedkeuring te geven aan de oorlogsbegroting om ‘het vaderland’ te verdedigen, hoewel dat gezien het numerieke gewicht van de partij niet eens noodzakelijk was.
Alle agitatie in de voorafgaande jaren, de plechtige afspraken tussen de socialistische partijen in Europa om de naderende oorlog (die men levensgroot zag aankomen) bij zijn uitbreken onmiddellijk te beantwoorden met een algemene opstand, alles was op slag vergeten.
Ook in andere oorlogvoerende landen stemden socialistische meerderheden in met de oorlogsverklaringen, maar zoals Rosa uitvoerig uiteenzet, het gezag van de SPD was zonder weerga. Dit was de partij van Marx en Engels, van Lassalle, Bebel en (Wilhelm) Liebknecht, die hiermee de arbeiders in Europa veroordeelde tot dood en verminking in de loopgraven. De term ‘socialisme of barbarij’ is trouwens van Engels afkomstig, toen hij schreef dat de burgerlijke maatschappij voor de keuze staat: ofwel verdere ontwikkeling in socialistische richting, of terugval in de barbarij.
Het imperialisme laat ons zien hoe we ons deze terugval moeten voorstellen, aldus Rosa nadat ze deze uitspraak heeft aangehaald. ‘Deze wereldoorlog, dat is de terugval in de barbarij. De triomf van het imperialisme leidt tot de vernietiging van de beschaving—sporadisch tijdens de duur van een moderne oorlog, en definitief, als de nu begonnen periode van wereldoorlogen ongeremd, tot in de uiterste consequenties haar beloop zou krijgen’.
Vandaag, honderd jaar verder, kunnen we vaststellen dat dit profetische woorden waren. Bij de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, met zijn vernietigingskampen en inzet van atoomwapens, verbleken zelfs de gruwelijkheden van de Eerste.
Chauvinisme en barbarij
Toen op het eind van de negentiende eeuw de emancipatie van de werkende klassen op de agenda kwam, reageerden de heersende klassen in Europa met chauvinistische propaganda om de massa’s tegen elkaar op te hitsen. In Frankrijk werden ‘populair-wetenschappelijke’ rapporten gepubliceerd die moesten aantonen dat Duitse urine giftiger was dan Franse; Keizer Wilhelm II, woedend over de revolutionaire woelingen die de troon van zijn verre familielid Tsaar Nicolaas in Rusland aan het wankelen hadden gebracht, instrueerde zijn eerste minister in een nieuwjaarstelegram in 1906 om te gaan werken aan het onschadelijk maken van de leiders van de socialisten, en dan oorlog om de arbeidersmassa in een ‘staalbad’ onder te dompelen.
Deze door de historicus Fritz Fischer uit de archieven opgediepte correspondentie heeft de continuïteit tussen Eerste en Tweede Wereldoorlog ook op het punt van de misdadige intentie in het volle daglicht gebracht (Fischer werd dan ook zwaar aangevallen bij het verschijnen van zijn Greep naar de wereldmacht). En hebben de Amerikanen, die de atoombommen afwierpen op burgerdoelen in Japan, die in Vietnam en Indonesië de koloniale oorlogen van de Europese mogendheden overnamen, en het ene na het andere schrikbewind in Latijns Amerika aan de macht hielpen, het beter gedaan?
Tenslotte viel ook de Russische Revolutie, waarover Rosa Luxemburg nog zo hoopvol spreekt in haar brochure, na een tiental jaren terug tot een barbaarse verloochening van de idealen waaruit ze was geboren. Ook in dat opzicht kreeg ‘de nu begonnen periode van wereldoorlogen tot in de uiterste consequenties haar beloop’.
Het dilemma van socialisme of barbarij is nog steeds actueel. Als er niet gestreefd wordt naar een werkelijke verandering van de maatschappij in socialistische zin, of zoals Gramsci het formuleert, ‘een maatschappij die rijker is in collectieve waarden’, dan is barbarij het alternatief, omdat de kapitalistische verhoudingen alleen nog met geweld te handhaven zijn. In het Midden Oosten en Afrika, Oekraïne en Azerbeidzjan, overal waart het spook van de oorlog rond, de ‘heksensabbat van de anarchie’. De provocaties van de NAVO aan de Russische grenzen, die een nucleaire oorlog kunnen uitlokken, zijn ook de ‘uiterste consequentie’ van de periode van wereldoorlogen die volgens Rosa Luxemburg begon toen de socialisten hun, nota bene ongevraagde instemming met de oorlog betuigden.
Ook de Europese volgzaamheid inzake de Amerikaanse confrontatiepolitiek tegen Rusland en China gaat terug op de fatale keuze die in augustus 1914 werd gemaakt. Daarin ligt de actualiteit van ‘socialisme of barbarij’.
Kees van der Pijl
Geen opmerkingen:
Een reactie posten