Amerika en Rusland op één lijn in het Midden-Oosten?

Donderdag 11 juli werd Kamal Hamami, een van de commandanten van het Vrije Syrische Leger, bij Latakia samen met zijn broer in Noordwest Syrië gedood. Niet door het regeringsleger maar door strijders van het al-Noesra front. Het incident onderstreept nog eens de verdeeldheid van de opstand in Syrië nu de regeringstroepen daar militair de overhand hebben gekregen. 

Juist nu zijn er aanwijzingen dat de Verenigde Staten en Rusland het eens zijn geworden over het stoppen van de jihadisten en de opmars van het Moslim-fundamentalisme in het Midden-Oosten. Voor de VS zou dit een grote ommezwaai betekenen. Het lijkt erop dat de Moslim Broederschap en haar belangrijkste steunpilaren, Turkije en Qatar, daarbij de grote verliezers zijn. Zoals in een eerdere blog al werd aangegeven, was er een groeiende frictie tussen deze landen en Saoedi-Arabië over steun aan de opstandelingen in Syrië. De coup in Egypte heeft de Moslim Broederschap en een deel van de Syrische opstand een zware slag toegebracht. Daar is door de VS een streep getrokken die mogelijk grote gevolgen in het Midden-Oosten gaat krijgen—in Egypte natuurlijk, maar ook in Syrië. 

 

Een van de eerste daden van de militaire machthebbers in Cairo was het uitwijzen van Al Jazeera, het Qatari tv-station. Dat heeft bij Al Jazeera de remmen losgegooid, want nu komt het station met

onthullingen over de financiering van de oppositie tegen Morsi. Het Amerikaanse State Department heeft volgens deze berichten een grootschalig programma opgezet om het in de ‘Arabische lente’ verloren terrein terug te winnen. Al Jazeera geeft als voorbeeld kolonel Omar Afifi Soliman, voormalig lid van een elite-eenheid van de Egyptische politie, die al tijdens Mubarak voor de Amerikanen werkte, daarna tegen het militaire overgangsbewind, en meer recent tegen Morsi campagne voerde. Soliman heeft vluchtelingenstatus in de VS; in Egypte werd hij bij verstek tot 5 jaar veroordeeld wegens aanzetten tot geweld. Documenten tonen aan dat zijn organisatie Hukuk al-Nas (de rechten van het volk), in de staat Virginia, tienduizenden dollars ontving van de National Endowment for Democracy, de organisatie die werd opgericht ten tijde van Reagan om onwelgevallige dictators ten val te brengen. Daarnaast werkten de Amerikanen nauw samen met de Egyptische militairen, een samenwerking die zoals eerder bericht, in een stroomversnelling kwam toen Morsi zijn steun gaf aan oproepen om de jihad in Syrië vanuit Egypte te steunen.

De Indiase diplomaat M. K. Bhadrakumar, die regelmatig analyses schrijft voor Asia Times online, meent dat het bezoek van de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Kerry aan Saoedi-Arabië op 25 juni jl. wel eens het beslissende moment kan zijn geweest in het ontwikkelen van de nieuwe politiek die de VS, Rusland, Israël en Saoedi-Arabië op één lijn heeft gebracht—ten koste van Turkije en Qatar. Na de coup of 2 juli was Saoedi-Arabië het eerste land dat de Egyptische militairen feliciteerde en direct over de brug kwam (samen met de Verenigde Arabische Emiraten) met een lening van 8 miljard dollar. Washington gaat intussen door met het leveren van wapens aan Egypte, hoewel een militaire coup daar strikt genomen een streep door zou moeten trekken. 

Een andere onverwachte gelukwens voor de generaals in Cairo was afkomstig van de Syrische president Assad. Om zijn felicitaties te onderstrepen verving Assad de complete top van de Baath-partij, zestien topfiguren die hun functies sinds 2005 hadden bekleed maar die nu het verwijt krijgen, fouten te hebben gemaakt. Een nieuwe, jongere generatie leiders neemt hun plaats in, o.a. Jihad al-Laham (voorzitter van het parlement) en Wael al-Halqi (premier). Assad wil daarmee tegemoet komen aan kritiek van de bevolking, maar bereidt zich ook voor (aldus nog steeds Bhadrakumar) op de onderhandelingen die langzaam maar zeker onvermijdelijk worden. Want het regeringsleger mag dan successen hebben geboekt, het heroveren van heel Syrië is onwaarschijnlijk, daarvoor zijn de wonden die zijn geslagen door de burgeroorlog en de wreedheden over en weer, te diep. 


Ook de leiding van de Syrische Nationale Raad, het overkoepelend orgaan van de opstand, is vervangen: Ghassan Hitto, de Amerikaanse staatsburger die met steun van Washington, Qatar en Turkije aan het hoofd was geplaatst, is als ‘premier’ vervangen door Ahmad Jarba. Jarba heeft de steun van Saoedi-Arabië en de VS, en is geneigd de seculiere staat te aanvaarden. 

Andere tekenen dat zich een nieuw blok heeft gevormd in de aanloop naar de Egyptische coup, zijn de overeenkomst tussen Israël en Rusland om Russische blauwhelmen de plaats te laten innemen van de Oostenrijkers die uit protest tegen het EU-besluit om de Syrische opstand te gaan bewapenen, van de Golan-hoogte zijn teruggetrokken; en het feit dat dit in een Saoedische krant werd gerapporteerd. De Ramadan-boodschap van de Saoedische koning en kroonprins benadrukte voorts dat de godsdienst niet door extremisten mag worden geëxploiteerd en dat het land de Islam zal blijven verdedigen uitgaande van ‘een gematigde, op het midden gerichte benadering’. Even daargelaten of een buitenstaander de politiek van deze middeleeuwse, feodale monarchie ook zo zou karakteriseren, een opmerkelijke uitspraak in het licht van de omstandigheden.

Eén zwaluw maakt nog geen zomer en de strijd in het Midden-Oosten heeft zoveel facetten dat zelfs een zo machtig blok als de VS, Rusland, Israël en Saoedi-Arabië de zaken niet naar zijn hand zal kunnen zetten. Hoe Saoedi-Arabië zal reageren op de toenadering door de nieuw-verkozen Iraanse president Hassan Rouhani, is nog onduidelijk. Maar het lijkt er nu toch heel sterk op dat de romance tussen Washington en de jihadisten aan het bekoelen is, in ieder geval voor zover het de strijd in Syrië betreft.

Kees van der Pijl