De moord op Boris Nemtsov en Oekraïne

Het neerschieten van politicus en zakenman Boris Nemtsov op een wandeling laat in de avond bij het Kremlin heeft in het Westen direct tot de te verwachten reacties geleid: op hoge toon eisen Obama, Cameron en andere leiders dat er een grondig onderzoek komt. De suggestie is onvermijdelijk dat de dood van ‘onze man’ Nemtsov anders de doofpot ingaat. Hij was tenslotte ‘een gezworen vijand van Poetin’ (op de foto de twee in betere tijden), onvermoeibare strijder voor democratie, enz. Tja, en dan dicht bij het Kremlin neergeschoten worden… Nog vragen? 

Belangrijker is misschien dat er een akkoord is in Oekraïne, gesloten onder de auspiciën van Merkel en Hollande, en zonder daar verder de VS en Engeland bij te betrekken (al ging Merkel naar Obama om te bedingen dat ze de vrije hand kreeg). Nemstov had voor vandaag, 1 maart, een demonstratie tegen de Russische politiek ten aanzien van Oekraïne op de rol staan.

Er is ook een samenhang geopperd met Charlie Hebdo in Parijs, maar als die er is dan in de zin van Gorbatsjovs commentaar, nl. dat de moord een poging is om de politieke situatie in Rusland te destabiliseren. Want nu kan immers de ontzetting en verontwaardiging die deze brute daad oproept, mogelijk tegen Poetin worden gemobiliseerd. ‘Het is een poging om de situatie meer gecompliceerd te maken, mogelijk om de situatie in het land te destabiliseren’ , aldus Gorbatsjov. 

Het is in dit licht van enig belang dat Timothy Garton Ash, een onvermoeibare oorlogsstoker, begin februari opriep om Poetin militair ‘een halt toe te roepen’. Toen West-Duitsland onder Kohl in 1989 toenmalig Sovjet-president Gorbatsjov de helpende hand wilde toesteken, riep Garton Ash op de Bilderbergconferentie in La Toja in Spanje op om de Bondsrepubliek ‘een halt toe te roepen’. Omdat een oud-student van mij ooit het archief van een deelnemer moest opruimen en de papieren van de Bilderbergconferentie, inclusief de getypte tekst van de toespraak van Garton Ash, aan mij gaf op voorwaarde dat ik dit niet openbaar zou maken, kon ik in mijn boek Global Rivalries from the Cold War to Iraq een verband leggen met de later dat jaar (1989), zogenaamd door de Rote Armee Fraktion vermoorde bankier Alfred Herrhausen van de Deutsche Bank. Herrhausen had als adviseur van Kohl een tienpuntenplan opgesteld voor een hogesnelheidslijn naar Moskou en nog een aantal punten. Dat plan was dus ‘een halt toegeroepen’, ook al zal Garton Ash misschien nooit aan een zo letterlijke invulling gedacht hebben.

Wie de film Leviathan ziet, kan zich een voorstelling maken van de corrupte, soms mafia-achtige machtsstructuren in Rusland. Daar is een moord meer of minder geen punt. Maar hoewel er in de rechtszaal in de film een foto van Poetin hangt, wil dat nog niet zeggen dat alles wat zich daar afspeelt, ergens in een plaatsje bij Moermansk, door de president is verordonneerd (de film werd overigens met Russische staatssteun gemaakt, zij het met veel gemopper achteraf over het resultaat). Hoe dan ook, politieke moorden ‘bij het Kremlin’ zijn niet noodzakelijk ‘door het Kremlin’ begaan.

Opmerkelijk is dat deze keer de Volkskrant niet direct meegaat in de anti-Poetin-campagne maar het door de Russische president ingestelde onderzoeksteam volgt in zijn eerste inschatting.

Immers, niemand heeft op dit moment meer te verliezen dan Poetin, die een akkoord in Oekraïne voor elkaar heeft gekregen en een ongekende steun onder de Russische bevolking geniet (rond 86 %). Het onderzoeksteam houdt rekening met verschillende motieven voor de moord, mogelijke betrokkenheid van leden van Nemtsovs eigen partij, enz. ‘Verder wil het team niet uitsluiten dat er een verband is met het conflict in Oekraïne of dat het gaat om een afrekening uit het zakencircuit vanwege persoonlijke vetes’.

Ik denk dat deze laatste twee motieven heel wel bij elkaar kunnen zijn gekomen. Net als ooit in de moord op Herrhausen, komt de suggestie die gedaan wordt in politieke kring (iemand moet ‘een halt worden toegeroepen’) via een reeks tussenpersonen terecht bij figuren die zoiets echt kunnen uitvoeren. Het verdient aanbeveling om de ontwikkeling in Oekraïne en vooral de rol van de Verenigde Staten de komende weken scherp in de gaten te houden.

Kees van der Pijl