Wordt MH17 ons 9/11? (24) Herhaling van zetten bij nieuwe sancties tegen Rusland

De met grote meerderheid dezer dagen in het Amerikaanse congres aangenomen nieuwe sancties tegen Rusland (in een voordeelpakket met sancties tegen Iran en Noord-Korea zodat iedereen wel een reden heeft om er voor te stemmen) lijken in veel opzichten op de sancties die drie jaar geleden werden ingesteld. Toen werd door de regering-Obama eveneens een pakket maatregelen tegen de leverantie van Russisch gas aan Europa afgekondigd.
En wel, om precies te zijn, op 16 juli 2014. 

Binnen de EU bestond toen grote tegenzin tegen de sancties, die voortbouwden op een reeks strafmaatregelen gericht tegen South Stream, de pijpleiding door de Zwarte Zee.
Nu is Nordstream 2, door de Oostzee, het doelwit. Ditmaal ziet het echter er niet naar uit dat de EU opnieuw gechanteerd kan worden met een dramatisch incident in Oekraïne, al is niets onmogelijk.

South Stream was al gedurende meerdere jaren onderwerp van onderhandelingen. In 2008 circuleerden er al rapporten dat het Westen er verzet tegen moest aantekenen, onder andere door milieubezwaren aan te voeren.. Die hadden al eerder geholpen om Nordstream in ieder geval te vertragen. Toen Poetin in 2012 in het Kremlin terugkeerde, voerde de Verenigde Staten de activiteiten in Rusland op. Een nieuwe Amerikaanse ambassadeur ontving oppositiefiguren, daarop volgde het melodrama van ‘Pussy Riot’, enzovoort. En toen Rusland en China in de VN een mandaat weigerden af te geven voor regimeverandering in Syrië in juni, werden de betrekkingen met het Westen snel slechter.

Toch begon in december 2012 het werk aan het compressorstation aan de Russische kant van South Stream. In de loop van 2013 werd het klimaat door oproepen om de Winterolympiade in Sotsji te boycotten en nieuwe sancties tegen Rusland, nog verder verslechterd. Met de EU associatieovereenkomst met Oekraïne nog op de agenda, werd bovendien verwacht dat Kiev overtuigd zou kunnen worden om zich bij het Westen aan te sluiten, tegen Rusland. Oekraïne was volgens de president van de National Endowment for Democracy in Washington, Carl Gershman (in september 2013) ‘de hoofdprijs’ en een Westers succes daar zou Poetin in de voormalige Sovjetrepublieken daar maar ook in Rusland zelf de grote verliezer maken.

Na de gewelddadige demonstraties in Oekraïne tegen de weigering van Janoekowitsj om de EU overeenkomst te tekenen, de coup in Kiev in februari 2014 en de afscheiding van de Krim in maart, werd de inzet aan beide kanten verhoogd.

In april stelde de VS nieuwe sancties in tegen Russische energiebedrijven, banken en sleutelfiguren die bij het South Stream project betrokken waren. Bulgarije werd overreed om het werk aan de pijpleiding stop te zetten en ook Oostenrijk werd onder druk gezet om zijn rol in South Stream te beëindigen.

Om met Eric Draitser te spreken (in juni 2014) ‘South Stream is een van de belangrijkste slagvelden geworden in de economische oorlog die het Westen tegen Rusland aan het voeren is.’ De sancties, stelde hij, waren daarbij alleen maar bedoeld voor publieke consumptie.

Midden-juli maakte Poetin een tour door Latijns Amerika die eindigde in Brazilië, waar hij het handvest van de BRICS bank tekende, samen met de andere leiders van het blok. Van dat project is weinig terecht gekomen maar toen werd het gezien als een frontale uitdaging van het door het Westen gedomineerde complex van IMF en Wereldbank. In Brazilië ontmoette Poetin ook Kanselier Merkel, die daar de finales van het wereldkampioenschap voetbal bijwoonde.

Met haar kwam hij een Land for gas akkoord overeen om de situatie in Oekraïne te stabiliseren in ruil voor Russische steun bij het weer financieel op poten krijgen van het land. De overeenkomst behelsde ook een belangrijke gasparagraaf, die uitgewerkt zou worden door de Oekraïense oligarch Dmytro Firtash, een vertrouwensman van Gazprom. Onder deze overeenkomst zou de Krim onder Russische soevereiniteit blijven.

Op 16 juli stelde de VS de nieuwe sancties tegen Rusland in. De ambassadeurs van de EU werden in Washington gebriefd met informatie over de beweerde aanvoer van zware wapens door Rusland naar Oekraïne, maar gedurende de nacht van 16 op 17 juli was er nog intensief telefoonverkeer nodig tussen Merkel en vice-president Biden, die ook allebei met Porosjenko belden, terwijl Merkel over de telefoon ook overleg voerde met Obama. Een pro-Kiev-website die hierover rapporteerde, klaagde dat ‘iedereen zit te wachten op een beslissing van de Europese Raad over het aanscherpen van de sancties tegen de Russische Federatie.’

Maar de verwachting was dat deze zitting een turbulente aangelegenheid zou worden omdat diverse landen met gasconnecties en exportbelangen naar Rusland tegensputterden.

Het neerhalen van MH17 op 17 juli veranderde de situatie helemaal. South Stream was in feite al opgedoekt (het project zou officieel dood verklaard worden in december). De Land for gas onderhandelingen met Merkel werden onmiddellijk opgeschort en de EU liet alle verdere aarzelingen over de nieuwe ronde van sancties tegen Rusland vallen. Zoals Mark Leonard, oprichter en directeur van de European Council on Foreign Relations een jaar later verklaarde in een interview met dagblad Trouw, zou het ‘zonder MH17 heel wat moeilijker geweest zijn om voldoende steun te vinden voor het opvoeren van de sancties tegen de Russische economie.’

Moeten we dezer dagen opnieuw een groot incident verwachten of zijn de belangen de Europese bedrijven in Nord Stream 2 te belangrijk?

Kees van der Pijl