Veel belangrijker is natuurlijk wat vooraf ging aan deze uitroep. Daarin bespreekt Nuland met de Amerikaanse ambassadeur in Kiev, wie er in de regering van Oekraïne moet komen. (Hieronder zien we de twee op het Maidanplein onder demonstranten broodjes uitdelen).
In het telefoontje zegt Nuland tegen de ambassadeur dat het aanbod van president Janoekovitsj om oppositieleider Arseniy Yatsenyoek premier te laten worden, en de oud-bokser Vitaly Klitsjko vice-premier, ‘geen goed idee’ is. Yatsenyoek is OK, maar Klitsjko moet erbuiten blijven. Ambassadeur Pyatt is dezelfde mening toegedaan. ‘Laat hem eerst maar zijn politieke huiswerk gaan maken’, zegt hij.
Stel je voor dat er een telefoongesprek van twee Russen zou zijn afgeluisterd die zich buigen over de vraag wie er in Oekraïne in de regering moeten—dan zou de wereld te klein zijn geweest. Maar dat Amerikaanse diplomaten de poppetjes neerzetten—geen probleem!
Maar goed: ‘F**k the EU’. Wat betekent dat?
Van alle conflicten die op dit moment in de wereld spelen zijn de onlusten in Oekraïne ongetwijfeld de meest acute bedreiging van de wereldvrede. Net als in Joegoslavië is de rivaliteit tussen Duitsland en de VS acuut. Duitsland steunt Klitsjko.
De Duitse politiek is niet pas vanaf Irak in 2003, via Libië in 2011, en nu in Oekraïne, afgeweken van de Amerikaans-Britse koers. Dat begon al in 1991, toen een van de eerste daden van het herenigde Duitsland bestond uit de erkenning van de afscheiding van Slovenië en Kroatië van Joegoslavië. De meest plausibele verklaring voor die fatale stap is dat daarmee een potentieel obstakel voor expansie in oostelijke richting, mogelijk door de instorting van het Sovjet-blok, werd weggenomen.
Een sterk Joegoslavië, een van de oprichters van het blok van Niet-Gebonden Landen, zou met Griekenland en Bulgarije een blok hebben kunnen vormen dat een eigen politiek zou voeren; hun gemeenschappelijke band met Macedonië, dat over deze drie landen is verdeeld, heeft een lange geschiedenis (zo’n plan werd al gelanceerd in 1946 door Tito en de Bulgaarse communistenleider Dimitrov, die zelf uit Macedonië afkomstig was; maar Stalin sprak zijn veto uit).
In 1991-92 reageerde de Verenigde Staten op de Duitse stap door de roep om onafhankelijkheid van Izetbegovic, de leider van de Moslims in Bosnië te erkennen. Tevens steunde Washington Albanië en de Albanezen in Joegoslavië (Kosovo). Daarbij speelden zowel economische belangen een rol, m.n. oliepijplijnen, als het kweken van goodwill in de islamitische wereld.
Wat toen al op de achtergrond speelde, is inmiddels op de voorgrond getreden: het streven om Rusland verder terug te dringen. Indertijd was Jeltsin nog president. Aangezien hij de uitverkoop van de Sovjet-boedel aan tycoons en Westerse bedrijven niets in de weg legde, was hij hier populair. Maar misschien moeten we er nog even aan terugdenken dat zelfs onder Jeltsin Rusland even de atoomraketten naar buiten liet rijden, en zelfs op het laatst van het Kosovo-conflict een colonne Russische troepen het vliegveld van Priština liet bezetten.
De Britse generaal Mike Jackson kreeg van zijn NAVO-superieuren opdracht om ze daarvan te verdrijven maar antwoordde met de historische woorden ‘Ik zal niet degene zijn die Wereldoorlog III begint’. Uiteindelijk werd de zaak met onderhandelingen geregeld.
Inmiddels is er in Rusland een regering die, tot grote woede van velen in het Westen, geen orders uit Washington of Londen meer accepteert. Onder Poetin heeft Rusland koers gezet op herstel van zijn wereldmachtspositie. Door Snowden asiel te verlenen en door in Syrië een Amerikaanse interventie (die de oorlog en het lijden daar alleen maar erger zou hebben gemaakt) te verhinderen, laat Rusland zien dat het zich weer als gelijkberechtigd met de VS beschouwt.
De oorzaak van de crisis in Oekraïne ligt natuurlijk in het land zelf. De corruptie aan de top roept grote weerstand op onder de bevolking, ook in het Russisch-sprekende oosten. Alle politici zijn stromannen van groepen tycoons die de failliete Sovjet-boedel onder elkaar verdelen maar elkaar ook bestrijden. Een van de rijksten onder hen, Rinat Akhmetov, betaalde onlangs 136 (honderdzesendertig) miljoen pond voor een appartement in Londen (voor wie langs wil gaan: 1 Hyde Park). Net als andere fabelachtig rijke tycoons uit Oekraïne, zoals Victor Pintsjoek en Dmytro Firtash, bepaalt Akhmetov wie er regeert. Dat Janoekowitsj is verzwakt komt doordat zijn zoon met een groep vrienden, bijgenaamd ‘de familie’, ook in de buit wil delen. Daarmee is hij in conflict is geraakt met de tycoons die zijn vader aan de macht hebben gebracht.
De oppositie in Oekraïne kwam de straat op nadat Janoekovitsj het EU-associatieverdrag afwees. De gebruikelijke vrijhandelsclausule in dat verdrag zou het einde hebben betekent voor de industrie van Oekraïne in het oosten van het land. Daarnaast had het verdrag een defensie-component waardoor Kiev verplicht zou zijn samen te werken met de NAVO. Zoals eerder hier betoogd, is de Westerse bemoeienis met Oekraïne erop gericht Rusland verder terug te dringen.
In Joegoslavië was het Amerikaanse antwoord op de Duitse stap ten aanzien van Kroatië en Slovenië het startsein voor een volledige burgeroorlog, die aan honderdduizenden het leven heeft gekost. Die honderdduizenden doden kunnen er ook in Oekraïne vallen als het mis gaat. Maar ditmaal zou Rusland zich niet beperken tot wat loze gebaren en een stunt op een vliegveld. De meerderheid van de Oekraiense bevolking betreurt het uiteenvallen van de Sovjet-Unie—alleen in Armenië is een hoger percentage deze mening toegedaan (zie tabel).
De band tussen de twee Slavische volkeren gaat heel diep, en gaat ook ver terug. Het Russische rijk had zijn eerste hoofdstad in Kiev, maar belangrijker nog, veel Oekraïners studeren en werken in Rusland. Janoekovitsj is met een meerderheid gekozen en zijn termijn loopt tot 2015. Zal Rusland onder die omstandigheden toelaten dat het verdeelde Westen een Joegoslavië-scenario op Oekraïne loslaat?
Kees van der Pijl
Geen opmerkingen:
Een reactie posten