De hieronder volgende punten die als memorandum aan de Tweede Kamer zijn aangeboden, vloeien voort uit een grote bezorgdheid dat het drama van het neerhalen van vlucht MH17 op 17 juli 2014 is aangegrepen om de spanning met Rusland op te voeren in plaats van proberen de confrontatie te beheersen. De punten zijn ontleend aan een in manuscript vrijwel afgeronde, nog niet gepubliceerde studie, The Downing of Flight MH17—A Political Economy of the New Cold War.
Confrontatiebenadering en nieuwe Koude Oorlog
Vanaf het neerhalen van MH17 is de Nederlandse houding gekenmerkt geweest door een confrontatiebenadering, te beginnen met de toespraak van de heer Timmermans in de Veiligheidsraad op 21 juli dat jaar. Ook het door premier Rutte tot de orde roepen van Rusland omdat het twijfel uit over het JIT-rapport van 28 september jl.(hierna, ‘JIT-rapport’), geeft blijk van die houding. En dat terwijl er heel veel twijfelpunten aan te voeren zijn zoals hieronder aangegegeven.
Vraag: Is het gewenst dat Nederland de ramp blijft aangrijpen om de spanning met Rusland op te voeren?
Het Oekraïense veto
Al vaak, het eerst in Joost Niemöllers MH17—De doofpotaffaire, is aan de orde gesteld dat de aan de Oekraïense autoriteiten gegunde vertrouwelijkheid van de uitkomsten van het onderzoek (het technische getekend op de 23ste juli; het strafrechtelijke op 7 augustus) problematisch is. Kiev is partij in de burgeroorlog waarin MH17 is neergehaald, verantwoordelijk voor het eigen luchtruim, en in het bezit van alle wapensystemen waarmee het toestel kan zijn bestookt. Ook op het punt van het motief onderscheidt het zich.
- Voor Rusland was de ramp een zware slag omdat onderhandelingen tussen Poetin en Merkel over een integrale regeling (‘land for gas’) onmiddellijk werden afgebroken en de EU alsnog meeging in de door de VS op 16 juli ingestelde sancties, waarvoor eerder weinig animo bestond. Mark Leonard van de Europese Raad voor Buitenlandse Betrekkingen verklaarde in een interview met Trouw een jaar later:‘zonder de MH17 zou het heel lastig geweest zijn om voldoende steun te vinden voor de zwaardere sancties tegen de Russische economie.’
- Inmiddels hebben deze sancties en de tegenmaatregelen de EU volgens een Frans rapport al meer dan $60 miljard gekost. Dat de schade voor Rusland gigantisch is, vooral omdat gericht op de energiesector is gemikt (plus daling olieprijs, kapitaalvlucht, enz.) behoeft hier geen betoog.
- In de gehackte emails van NAVO-commandant Breedlove (met Wesley Clark, Nuland, e.a.) is als hun mening naar buiten gekomen dat de grote geopolitieke krachtmeting met Rusland en China (!) moet worden uitgevochten in Oekraïne (inmiddels zou daar ws. ook Syrië bij worden gerekend). De nieuwe machthebbers in Kiev hebben zich hier bij meerdere gelegenheden mee accoord verklaard. MH17 was de derde keer in één week dat het neerstorten van een vliegtuig (de eerste twee, militaire vliegtuigen) door Kiev werd aangegrepen om Moskou van inmenging te beschuldigen en direct in de burgeroorlog te betrekken.
Hoe dan ook, een potentiële verdachte een plek geven in het onderzoek is in de luchtvaartgeschiedenis nog nooit eerder voorgekomen.
Vraag: moet gelet op het politieke gehalte van de in februari 2014 aan de macht gekomen extreem anti-Russische regering in Kiev de de facto toekenning van strafrechtelijke immuniteit niet worden heroverwogen?
Het traject van het JIT-rapport
Hoe het veto van Kiev de nominaal onder Nederlandse leiding staande onderzoeken heeft beïnvloed bleek toen het tussentijdse RVV-rapport drie weken te laat uitkwam hoewel er bijna niets in stond. Nog duidelijker echter is dit bij het JIT-rapport.
- In november 2014 gaven twee Australische pathologen-anatoom (‘coroners’) aan dat de lichamen van de slachtoffers aan de linkerzijde van het toestel te weinig sporen van inslag van metalen deeltjes vertoonden voor een Buk-treffer (dit correspondeert met de bevinding van OESO-waarnemer Bokiurkiw dat een grote rompsectie die ver van de afgebroken cockpit was neergekomen, bijna geen gebroken ruiten had). Ook het lichaam van de gezagvoerder, die links zat, vertoonde volgens zijn zuster die het lijk mocht zien, geen zware verwondingen. Het lichaam van de co-piloot, rechts, werd daarentegen niet zoals alle andere naar Maleisië gerepatriëerd maar in Nederland gecremeerd.
- In december 2015 verklaarde een Australisch lid van het JIT op basis van deze bevindingen dat een raketaanval door een straaljager niet kon worden uitgesloten. Toen de advocaat van Australische slachtoffers hier in februari 2016 op doorvroeg kreeg hij van de federale politie te horen dat het ‘coroner’-rapport een intern JIT-document was en niets eruit naar buiten kon worden gebracht omdat dit in strijd was met de internationale verplichtingen, in dit geval van Australië. (Dit had overigens ook Prof. George Maat al ondervonden in april van dat jaar)
- Eveneens op 16 februari 2016 verklaarde de heer Westerbeke in een schrijven aan nabestaanden dat er geen video- of fotobewijs van de lancering van een Buk bestond. Daarmee verwees hij de foto die op 17 juli door de ‘spin-doctor’ van het ministerie van binnenlandse zaken in Kiev, Anton Gerasjenko, was verspreid (een wit rookspoor tegen een helder blauwe lucht, hoewel het die dag zwaar bewolkt was met cumulusbewolking tot 13 km hoogte) naar het rijk der fabelen. Tevens verklaarde hij dat op Amerikaanse gegevens die aan de Nederlandse MIVD waren verstrekt, geen zaak tegen daders kon worden gebaseerd. Vier dagen later, 22 februari, nam de Australische regering echter afstand van dit schrijven van Westerbeke.
- Nog in juni 2016 werd aan Nederlandse nabestaanden verslag gedaan over de voortgang van het JIT-onderzoek dat in Kiev door Nederlandse en Australische onderzoekers in een speciaal kantoor (‘field office’) van de inlichtingendienst SBU plaatsvond. In dat verslag werd gemeld dat van de 150.000 door de SBU aangeleverde telefoontaps (uiteindelijk werden er 3.500 uitgewerkt voor onderzoek) er verschillende ‘bedrog’ waren (‘fake’), maar niet of de leverancier van de geldige taps ook de nepberichten had geleverd.
Na al deze verwikkelingen was het op zijn minst een verrassing dat op 28 september het JIT-rapport geen spoor van deze eerdere reserves meer bevatte maar onverkort de claims van Gerasjenko en zijn minister Avakov van 17 en 18 juli over een uit Rusland aangevoerde Buk overnam. Zelfs de door de heer Westerbeke eerder weggewuifde bevindingen van het onderzoekscollectief ‘Bellingcat’ zijn in het JIT-rapport vervangen door een complimenteuze verwijzing naar deze groep.
Vraag: moeten de eerdere, vanuit het JIT geruite twijfels niet aanleiding zijn om Nederland aan te zetten tot terughoudendheid inzake de conclusies van het rapport?
Kritiek bij het verschijnen
Direct na de presentatie van het JIT-rapport is van verschillende zijde gefundeerde kritiek geleverd. Een kleine keuze:
- Geen harde radar- , satelliet- en vergelijkbare gegevens, hoewel de VS met name dagelijks hoge-resolutie satellietwaarneming in het gebied uitvoert. Wel een reconstructie samengesteld uit verschillende telefoontaps, een medium dat eenvoudig te manipuleren is (Robert Parry, Consortium News, 28 September 2016, online).
- Alle taps aangeleverd door de SBU en getuigen gehoord ‘naar Oekraïens recht’ (Joost Niemöller, De Nieuwe Realist, 29 September 2016, online). Wat betreft ‘Oekraïens recht’ (onder de noodtoestand, met politieke moorden aan de orde van de dag): in mei 2016 was een delegatie van de VN commissie tegen martelen onverrichterzake uit Oekraïne naar New York teruggekeerd omdat de toegang tot SBU-detentiecentra werd geweigerd (Parry, Consortium News, 13 June 2016, online).
- De beweerde route terug naar Rusland, via een omweg van 120 km ongeveer langs de toen bestaande frontlijn, hoewel de Buk zich op 20 km van de Russische grens zou hebben bevonden, is ‘volstrekt ongeloofwaardig’; er is niet één beeld van deze vlucht behalve een omstreden SBU-video; niet één beeld van de aanvoer vanuit Rusland naar Donetsk; alleen vanuit Donetsk naar Permovaisky. (Vincent Verweij, CrimeSite, 30 September 2016)
Vraag: moet bij zoveel gefundeerde kritiek niet veel grotere reserve worden betracht en gewacht met beschuldigingen aan het adres van Rusland?
Was het überhaupt een Buk?
Zowel het RVV-rapport als het JIT-rapport gaan ervan uit dat MH17 is neergehaald door een Buk-raket. Het RVV-rapport baseert dit op drie vlindervormige deeltjes van de bijna 3000 in de kop van een Buk-raket. Bij gefilmde proeven door de maker van de Buk, Almaz-Antey, waren er zo’n 1500 vlindervormige inslagen in de romp van het proeftoestel. Almaz-Antey betoogt dat de raket uit Kiev-gebied kwam (uit het westen), maar ook daar geldt dat er dan veel meer inslagen zouden moeten zijn geweest. Daarom moet worden overwogen dat,
- In alle gevallen waar vliegtuigen zijn geraakt door Buk- of equivalente luchtdoelraketten, ze explodeerden in de lucht. Geen wonder gelet op de kinetische kracht van de explosie en de electrische en brandstofleidingen in het getroffen toestel. Het Russische passagiersvliegtuig dat bij een Oekraïense oefening boven de Zwarte Zee werd neergehaald in 2001, en ook alle tien Russische straaljagers die door Buks in de oorlog met Georgië in 2008 werden getroffen, explodeerden in de lucht.
- Waar daarentegen door een vliegtuig afgevuurde raketten werden gebruikt, bv. R-60 of R-73 (30 kilo springlading i.p.v. 70, en 10 tot 14 maal kleiner aantal projectielen) vond geen explosie plaats. In 1978 werd een Koreaans passagiersvliegtuig door twee R-60-raketten getroffen; het kon met zware schade en enkele doden landen; idem in het geval van van de grond af gevuurde lichtere raketten zoals bij de Antonov-26 die door Donbass-rebellen op 14 juli werd neergeschoten, en toch een noodlanding kon maken.
Vraag: wijst het patroon van het verongelukken van MH17 (in de lucht uiteen breken, grotendeels intacte delen vallen naar beneden) niet eerder op een lichtere raket en/of kanonvuur dan een Buk?
* *
Niettemin is het niet uit te sluiten dat ondanks alles, MH17 wel degelijk, bewust of per ongeluk, is neergehaald met een Buk door Donbass-rebellen, al of niet samen met Russische militairen. Ook dan geldt dat de aangevoerde voorbehouden aanleiding zouden moeten zijn tot een veel zorgvuldiger en terughoudender opstelling van de kant van de Nederlandse regering, en daarop zou de Tweede Kamer moeten aandringen.
Een paar opmerkingen:
BeantwoordenVerwijderen1) De lijkschouwingen. Het Australische autopsierapport dat geheim werd verklaard, bevatte verslagen van autopsies van inzittenden die geen sporen in zich droegen van metaaldelen die terug te herleiden zouden zijn naar een fragmentatiewapen. In werkelijkheid zou een Buk explosie volgens een Snizhne lanceer scenario overigens ook geen elementen in lichamen van passagiers te zien geven.
Belangrijk is te melden dat er twee crews aan boord waren. De rustende gezagvoerder had uiteraard geen verwondingen die te herleiden zouden kunnen zijn naar een fragmentatiewapen. Het lichaam van de dienstdoende piloot – die in eerste instantie niet was uitgekozen voor een autopsieselectie – vertoonde honderden metalen fragmenten in zijn lichaam, waaronder 1 als vlinderdas element herkenbaar exemplaar. Waarschijnlijk is zijn lichaam al in de Kiev getrouwe plaats Kharkiv ontleed door patholoog-anatomen aldaar, wat contaminatie van bewijs (bv. planten van een vlinderdas element) niet uitsluit.
2: Het Wapen: Overigens wijzen niet alleen de twee gevonden vlinderdas elementen op een Buk, maar ook twee kubische elementen die in lichaam van de purser en cockpit zijn gevonden. Om zeker te zijn dat ook de andere metaaldelen die zijn gevonden tot een/dezelfde Buk behoorden – en ihb tot welke versie – had men metallurgisch onderzoek moeten doen. Hoewel geadviseerd door TNO, is dit nagelaten. IMHO is er geen sluitend bewijs dat enerzijds de Buk fragmenten als anderzijds de overige fragmenten tot eenzelfde springlading behoorden.
Met name is saillant dat RTL4 verslaggever Jeroen Akkermans een vlinderdas element vond op een plaats met wrakstukken die technisch gesproken onmogelijk te koppelen is aan traject van Buk fragmenten na exposie. Dat element is zeer waarschijnlijk “geplant”, wat de onzekerheid over de waarde van de twee andere gevonden vlinderdas elementen doet toenemen.
Opmerkelijk was ook de afwezigheid van vlinderdas vormige intrede gaten in de linkerkant van de cockpit. Dit zou erop kunnen wijzen dat het gebruikte wapen van het oude type is, een type met een springlading met voorgevormde elementen zonder vlinderdas fragmenten.
Overigens ben ik redelijk zeker dat het gebruikte wapen een Buk moet zijn geweest, gezien het schadepatroon. Het SU25 boordkanon scenario is in ieder geval volstrekte kul en zou in elke redelijke bespreking van deze zaak achterwege moeten blijven, een visie die nu ook wordt ondersteund door nieuwe Russische radarbeelden.
3. Zaken die aandacht behoeven: Naar mijn mening is niet alleen de geopolitieke context van belang om een goed zicht te krijgen op deze zaak. Men zou zich met name moeten verdiepen in de lokale politieke verwikkelingen en schismas. Bijvoorbeeld de splitsing binnen de DPR tussen een “pro-oorlogs” factie (vaak separatistisch, de Novorussia factie) en een factie die tot een zekere verstandhouding met de regering in Kiev wilde komen (uit eigenbelang ook) en vaak pleitte voor autonomie (de DPR als 2de Ttransdnjestrie factie).
Daartussen manoeuvreerden de oligarchen, Russische politici en “vrijwilligers” met banden met de GRU/Russische militaire inlichtingendienst, de Oekraiense veiligheidsdienst en kolonnes van militanten met eigen belangen, zowel formeel pro-DPR (Vostok, Oplot) als contra (extreem-rechtse milities met posities binnen ATO troepen als “Shakhtersk”, Dnjipro-1, Tornado).
Omdat een scenario van een fatale vergissing imho ongeloofwaardig is – tenzij de Oekrainers op enigerlei wijze technologisch of anderszins in staat zijn geweest een vergissing af te dwingen – hou ik het voorlopig op een moedwillige actie.
De vraag is dan welke belangen en connecties hebben geleid tot moedwillig neerschieten van een burger luchtvaartuig. Waarschijnlijk moet het motief gezocht worden in de wens de DPR/Novorussia op te blazen en/of de spanningen tussen het westen en Rusland op te voeren. Diepgaand lokaal onderzoek lijkt mij nodig te achterhalen welke belangenconvergentie in staat zou zijn geweest tot een dergelijke misdaad over te gaan.
Iemand die Joost Niemöller aanhaalt in een pro Russisch artikel. Hoe serieus kan je dit nog nemen ?
BeantwoordenVerwijderenHeel belangrijk en terzakekundig allemaal. Ik heb in mijn manuscript ook al een verwijzing naar werk van Hector Reban, niet vermoedend dat het een Nederlander is want de bron was Engels. Op het terrein van de interne verhoudingen in de Donbass voel ik me niet competent, al heb ik wel correspondenten daar die dat zouden kunnen verhelpen. In ieder geval stel ik voor dat we direct contact opnemen, en aangezien mijn 'reply' op het twitter-bericht steeds terug komt, waarom niet direct op lafe3@sussex.ac.uk.
BeantwoordenVerwijderenIk ben zelfs een oud-student van je, Kees ;-) Ik neem contact met je op.
Verwijderen